نازل سوخت یکی از مهم ترین و حساس ترین اجزای سیستم توزیع سوخت در جایگاه های بنزین و گازوئیل است. این قطعه ظاهراً ساده، نقشی حیاتی در کنترل جریان سوخت، جلوگیری از نشت، و تضمین ایمنی هنگام سوخت گیری دارد. اما شاید کمتر کسی بداند که تفاوت نازل های بنزین و گازوئیل تنها در رنگ یا ظاهر آن ها خلاصه نمی شود؛ بلکه در طراحی، جنس، فشار کاری و حتی ابعاد فنی تفاوت های اساسی وجود دارد.

هدف از طراحی نازل های متفاوت برای بنزین و گازوئیل، جلوگیری از سوخت گیری اشتباه و تطبیق دقیق با ویژگی های فیزیکی هر نوع سوخت است. زیرا این دو سوخت از نظر چگالی، ویسکوزیته، میزان تبخیر و رفتار حرارتی تفاوت زیادی دارند و همین موضوع باعث می شود طراحی سیستم تزریق آن ها نیز کاملاً متمایز باشد.

در این مقاله، به بررسی دقیق ساختار، عملکرد، ویژگی ها و تفاوت های فنی نازل های بنزین و گازوئیل می پردازیم و در پایان، نکات مهم نگهداری و استانداردهای بین المللی مرتبط با انتخاب نازل مناسب برای جایگاه های سوخت را مرور خواهیم کرد.

پیشنهاد ویژه: قیمت لیتر شمار گازوئیل

آشنایی با نازل های سوخت و نقش آن ها در سیستم پمپ بنزین

نازل سوخت در حقیقت آخرین بخش از مسیر انتقال سوخت از مخزن جایگاه به باک خودرو است. وظیفه ی اصلی آن، کنترل دقیق جریان سوخت، جلوگیری از نشت و تضمین ایمنی در هنگام سوخت گیری است. در ساختار کلی جایگاه سوخت، مسیر سوخت از مخزن زیرزمینی آغاز می شود، سپس با کمک پمپ، از طریق لوله ها به نازل منتقل می شود.

 در این میان، نازل باید بتواند با فشار مناسب سوخت را به داخل باک هدایت کند، جریان را در لحظه ی پر شدن باک قطع نماید و مانع از پاشش یا برگشت سوخت شود. نازل ها معمولاً دارای مکانیزم خودکار قطع کننده هستند. زمانی که سطح سوخت در باک خودرو بالا می آید و دهانه ی نازل با مایع پوشیده می شود، فشار هوا تغییر می کند و سوپاپ خودکار جریان را قطع می کند. این مکانیزم مانع از سرریز سوخت و خطر آتش سوزی می شود.

از نظر عملکرد کلی، نازل های سوخت به دو دسته ی اصلی تقسیم می شوند. یکی از آن ها نازل های بنزین هستند که برای سوخت های سبک و فرار مناسبند. نوع دیگر، نازل های گازوئیل مخصوص سوخت های سنگین تر و چگال تر می باشند.  هرکدام از این نازل ها باید با توجه به نوع سوخت، میزان فشار، دمای محیط، و شرایط کاری طراحی شوند. در غیر این صورت، نازل دچار خرابی زودهنگام یا حتی خطرات ایمنی خواهد شد.

ساختار فنی و عملکرد نازل بنزین

نازل بنزین برای انتقال سوخت های سبک و فرار مانند بنزین طراحی شده است. از آنجا که بنزین به سرعت تبخیر می شود و در تماس با هوا می تواند بخارات قابل اشتعال ایجاد کند، نازل های بنزین باید دارای ویژگی های خاصی باشند تا از بروز خطر جلوگیری کنند. ساختار نازل بنزین معمولاً شامل بخش های زیر است:

• بدنه آلومینیومی سبک با پوشش ضدخوردگی
• لوله خروجی باریک (قطر حدود ۲۱ میلی متر)
• مکانیزم خودکار قطع جریان (Auto Shut-Off)
• سوپاپ اطمینان برای جلوگیری از برگشت سوخت
• نازل تهویه برای تخلیه بخارات

قطر کمتر نازل بنزین عامدانه طراحی شده است تا از ورود آن به دهانه ی باک خودروهای گازوئیلی جلوگیری کند. در واقع این یکی از مهم ترین روش های پیشگیری از سوخت گیری اشتباه است. نازل های بنزین در فشار کاری پایین تری نسبت به نازل های گازوئیل فعالیت می کنند، زیرا بنزین مایع سبک تری است و نیاز به فشار زیاد ندارد.
این نازل ها معمولاً به سیستم بازیافت بخار (Vapor Recovery) نیز مجهز هستند تا بخارات بنزین را جمع آوری کرده و به مخزن بازگردانند، که این کار نقش مهمی در کاهش آلودگی هوا دارد. از نظر ایمنی، نازل بنزین باید در برابر جرقه مقاوم باشد و تمام اتصالات آن ضدانفجار طراحی شوند. همچنین بدنه ی آن به سیستم ارتینگ متصل می شود تا الکتریسیته ساکن به زمین منتقل شود.

پیشنهاد ویژه: قیمت لیتر شمار

ویژگی های طراحی و عملکرد نازل گازوئیل

نازل گازوئیل برای انتقال سوخت های سنگین تر، با چگالی و ویسکوزیته بالاتر طراحی شده است. برخلاف بنزین، گازوئیل تبخیرپذیری کمتری دارد، اما به دلیل ویسکوزیته ی بالا نیازمند فشار بیشتر برای عبور از نازل است. ویژگی های اصلی نازل گازوئیل عبارت اند از:

• قطر خروجی بزرگ تر (حدود ۲۵ میلی متر) برای عبور حجم بالاتر سوخت
• بدنه ی فولادی یا آلومینیومی سنگین با روکش ضدزنگ
• مکانیزم داخلی مقاوم در برابر فشار بالا
• عدم نیاز به سیستم بازیافت بخار
• جریان دهی سریع تر نسبت به نازل بنزین

قطر دهانه ی نازل گازوئیل بزرگ تر است تا بتواند سوخت غلیظ تر را با سرعت مناسب منتقل کند. این طراحی همچنین باعث می شود که نازل گازوئیل نتواند وارد باک خودروهای بنزینی شود و از سوخت گیری اشتباه جلوگیری گردد. در جایگاه های صنعتی یا کامیون سراها، نازل های گازوئیل معمولاً دارای دبی بالاتر هستند (تا ۸۰ لیتر در دقیقه) درحالی که نازل های بنزین معمولاً بین ۴۰ تا ۵۰ لیتر در دقیقه سوخت انتقال می دهند.

جنس قطعات داخلی نازل گازوئیل باید در برابر خوردگی و سولفور موجود در گازوئیل مقاوم باشد. به همین دلیل، در ساخت آن ها از آلیاژهای مخصوص و آب بندهای مقاوم در برابر مواد نفتی استفاده می شود. به طور کلی، نازل گازوئیل برای کارکردهای سنگین تر و طولانی تر طراحی شده است و در جایگاه های ناوگان های حمل ونقل، معادن و ایستگاه های دیزلی کاربرد گسترده دارد.

مقایسه فنی بین نازل های بنزین و گازوئیل از نظر ایمنی، جنس و ابعاد

در نگاه اول، نازل های بنزین و گازوئیل شبیه به هم اند، اما از نظر فنی تفاوت های عمیقی دارند که هم به ایمنی و هم به کارایی مرتبط است. جدول زیر خلاصه ای از تفاوت های مهم بین این دو نوع نازل را نشان می دهد:

از نظر ایمنی، نازل بنزین حساس تر است زیرا احتمال تبخیر سوخت و تشکیل مخلوط انفجاری در هوا بالاتر است. در نتیجه طراحی آن باید دقیق تر و با سیستم های حفاظتی بیشتر همراه باشد. در مقابل، نازل گازوئیل اگرچه بخار کمتری تولید می کند، اما چون با سوخت غلیظ تر سروکار دارد، نیاز به تحمل فشار بالا و قطعات مقاوم تر دارد.

طراحی متفاوت قطر دهانه ی نازل ها نیز عامدانه است؛ نازل بنزین به صورت فیزیکی در باک خودروهای دیزلی جا نمی گیرد تا از سوخت گیری اشتباه جلوگیری شود. به بیان دیگر، تفاوت نازل های بنزین و گازوئیل ترکیبی از تفاوت های فیزیکی، مکانیکی و ایمنی است که بر پایه ی ویژگی های شیمیایی سوخت ها شکل گرفته اند.

پیشنهاد ویژه: قیمت لیتر شمار دیجیتالی

نکات نگهداری و استانداردهای انتخاب نازل مناسب برای جایگاه سوخت

انتخاب و نگهداری صحیح نازل ها تأثیر مستقیمی بر ایمنی و بهره وری جایگاه سوخت دارد. نازل ها در طول زمان در معرض سوخت، آلودگی، فشار مکانیکی و تغییرات دما قرار دارند و اگر به درستی نگهداری نشوند، ممکن است عملکرد خودکار قطع کننده یا آب بندی آن ها دچار اختلال شود. مهم ترین نکات در نگهداری نازل ها عبارت اند از:

• بازرسی روزانه ی ظاهری: بررسی نازل از نظر نشتی، ترک یا شکستگی بدنه.
• تمیز کردن دهانه خروجی: جلوگیری از تجمع گرد و غبار یا باقیمانده سوخت.
• بررسی عملکرد سوپاپ خودکار: اطمینان از قطع به موقع جریان هنگام پر شدن باک.
• بازرسی کابل های ارتینگ: اطمینان از اتصال مناسب برای تخلیه الکتریسیته ساکن.
• تست دوره ای فشار و دبی خروجی: برای اطمینان از عملکرد استاندارد پمپ.

در بخش استانداردها، نازل های سوخت باید دارای گواهی های بین المللی مانند UL, ATEX, یا CE باشند که نشان دهنده ی مقاومت در برابر انفجار و انطباق با الزامات ایمنی است. برای انتخاب نازل مناسب، باید نوع سوخت، میزان عبور سوخت در دقیقه، شرایط آب وهوایی و سطح ایمنی جایگاه در نظر گرفته شود. استفاده از نازل غیراستاندارد یا تعویض اشتباه آن می تواند خطر انفجار یا نشت سوخت را به دنبال داشته باشد.

در نهایت، بازرسی منظم نازل ها بخشی جدایی ناپذیر از برنامه نگهداری جایگاه است و نقش مهمی در افزایش عمر تجهیزات و کاهش خطرات ایمنی دارد.

سخن پایانی

شناخت تفاوت نازل های بنزین و گازوئیل نه تنها از دیدگاه فنی، بلکه از منظر ایمنی و بهره برداری نیز اهمیت دارد. هر دو نوع نازل برای هدفی خاص و با توجه به ویژگی های سوخت طراحی شده اند. استفاده از نازل اشتباه یا نگهداری نادرست، می تواند به نشت سوخت، آلودگی محیطی و حتی خطر انفجار منجر شود.

نازل ها اگرچه کوچک ترین بخش از سیستم جایگاه سوخت هستند، اما بزرگ ترین نقش را در ایمنی و دقت فرآیند سوخت گیری ایفا می کنند. بنابراین رعایت استانداردها، انتخاب صحیح و بازرسی دوره ای آن ها نه تنها کیفیت خدمات جایگاه را افزایش می دهد، بلکه از حوادث ناگوار نیز جلوگیری می کند.

سوالات متداول

1. آیا نازل بنزین و گازوئیل قابل جایگزینی هستند؟
   خیر. هر نازل برای نوع خاصی از سوخت طراحی شده است. نازل بنزین به صورت فیزیکی در باک خودروهای دیزلی جا نمی گیرد تا از اشتباه جلوگیری شود.
2. چرا قطر نازل گازوئیل بزرگ تر است؟
   زیرا گازوئیل چگال تر و غلیظ تر از بنزین است و برای عبور حجم مشابه، نیاز به قطر بیشتر و فشار بالاتر دارد.
3. آیا نازل بنزین نیاز به سیستم بخارگیر دارد؟
   بله. بخارات بنزین بسیار قابل اشتعال اند و سیستم بخارگیر باعث بازگشت بخارات به مخزن می شود تا از آلودگی و خطر انفجار جلوگیری شود.
4. هر چند وقت باید نازل ها سرویس شوند؟
   به صورت دوره ای هر سه ماه یک بار باید عملکرد مکانیزم خودکار، اتصالات و دبی نازل بررسی و در صورت نیاز تعمیر شود.