با اجرای طرح سهمیه‌بندی بنزین در ایران، کارت سوخت به ابزاری حیاتی برای مدیریت مصرف سوخت، نظارت بر توزیع و مقابله با قاچاق سوخت تبدیل شد. در این میان، بسیاری از رانندگان و مصرف‌کنندگان ممکن است با این پرسش مواجه شوند که تفاوت کارت سوخت شخصی و کارت سوخت جایگاه چیست و هرکدام چه کاربردی دارند؟ درک تفاوت‌های میان این دو نوع کارت به کاربران کمک می‌کند تا سوخت را بهینه مصرف کرده و از مزایای قیمتی و قانونی طرح بهره‌مند شوند.
پیشنهاد ویژه: لیتر شمار
معرفی دو نوع کارت سوخت در ایران
در حال حاضر دو نوع کارت سوخت در سیستم توزیع سوخت کشور وجود دارد:
1. کارت سوخت شخصی
کارت سوخت شخصی، همان کارتی است که به پلاک خودرو یا موتورسیکلت اختصاص دارد و در هنگام خرید سوخت، مالک یا راننده خودرو از آن برای دریافت سهمیه یارانه‌ای استفاده می‌کند. این کارت‌ها به صورت انحصاری برای هر وسیله نقلیه صادر شده و سهمیه‌ای مشخص را به صورت ماهانه در اختیار مالک قرار می‌دهند.
2. کارت سوخت جایگاه (عمومی)
کارت سوخت جایگاه، کارتی است که در اختیار اپراتورهای پمپ بنزین قرار دارد و زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که:
- راننده کارت سوخت شخصی خود را به همراه ندارد.
- کارت شخصی معیوب یا مفقود شده باشد.
- سوخت‌گیری خارج از سهمیه انجام می‌شود.
این کارت‌ها به صورت عمومی تعریف شده‌اند و مصرف‌کننده نمی‌تواند از سهمیه یارانه‌ای از طریق آن‌ها بهره‌مند شود.
پیشنهاد ویژه: لیتر شمار گازوئیل
تفاوت در میزان سهمیه و نحوه استفاده
اصلی‌ترین تفاوت کارت سوخت شخصی و کارت سوخت جایگاه به نحوه تخصیص سهمیه و نرخ محاسبه بنزین یا گازوئیل مربوط می‌شود. جدول زیر مقایسه مختصری از دو نوع کارت ارائه می‌دهد:
| ویژگی | کارت سوخت شخصی | کارت سوخت جایگاه |
| نوع مالکیت | مختص خودرو | عمومی و متعلق به جایگاه |
| نرخ بنزین | یارانه‌ای و آزاد | فقط نرخ آزاد |
| سهمیه ماهانه | دارد | ندارد |
| سقف برداشت | بسته به نوع خودرو و سهمیه | فقط ۳۰ لیتر در هر نوبت |
| دسترسی مالک | بله (با رمز شخصی) | خیر |
| مصرف روزانه قابل پیگیری | بله | خیر (تحت نظارت جایگاه) |
محدودیت‌ها، قیمت سهمیه‌ای و آزاد
- بنزین سهمیه‌ای: در حال حاضر، هر خودرو سواری شخصی با کارت سوخت شخصی خود، ماهیانه مقدار مشخصی بنزین با نرخ یارانه‌ای (مثلاً ۱۵۰۰ تومان به ازای هر لیتر) دریافت می‌کند.
- بنزین آزاد: در صورت اتمام سهمیه یا استفاده از کارت جایگاه، بنزین با نرخ آزاد (مثلاً ۳۰۰۰ تومان یا بالاتر) محاسبه می‌شود.
- محدودیت برداشت کارت جایگاه: در اغلب جایگاه‌ها، بیش از ۳۰ لیتر با کارت جایگاه در هر بار سوخت‌گیری امکان‌پذیر نیست تا سوءاستفاده کاهش یابد.
پیشنهاد ویژه: لیتر شمار دیجیتالی
چه زمانی کارت جایگاه استفاده می‌شود؟
کارت سوخت جایگاه زمانی کاربرد دارد که مصرف‌کننده به هر دلیلی امکان استفاده از کارت شخصی خود را ندارد. این سناریوها عبارت‌اند از:
- فراموشی یا جا گذاشتن کارت سوخت شخصی: رایج‌ترین علت استفاده از کارت جایگاه.
- خرابی یا سوختن کارت سوخت: گاهی به‌دلیل مشکلات سخت‌افزاری یا مغناطیسی، کارت دیگر قابل استفاده نیست.
- مفقودی کارت سوخت: تا زمانی که مالک اقدام به دریافت کارت المثنی کند، می‌تواند موقتاً از کارت جایگاه استفاده کند.
- تاکسی‌ها یا خودروهای عمومی: در موارد خاص، خودروهای خدماتی یا بین‌شهری از کارت‌های جایگاه استفاده می‌کنند، اما این موضوع تابع مقررات خاص شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی است.
- سوخت‌گیری اضطراری: زمانی که شرایط اضطراری مانند مأموریت ناگهانی یا شب‌هنگام وجود دارد و کارت در دسترس نیست.
نکته مهم این است که استفاده مداوم از کارت جایگاه برای مصرف روزانه، هزینه‌بر و غیراقتصادی است، زیرا تنها نرخ آزاد اعمال می‌شود و سهمیه یارانه‌ای فرد محفوظ نمی‌ماند.
مزایا و معایب هر نوع کارت
در جدول زیر مزایا و معایب کارت سوخت شخصی و کارت جایگاه را به‌تفصیل بررسی می‌کنیم:
کارت سوخت شخصی
| مزایا | معایب |
| بهره‌مندی از سهمیه بنزین یارانه‌ای | در صورت مفقودی یا خرابی، تا زمان صدور المثنی قابل استفاده نیست |
| قابلیت کنترل میزان مصرف ماهانه | نیاز به حمل کارت در خودرو |
| گزارش‌گیری دقیق برای مالک خودرو | فراموشی رمز یا خرابی کارت ممکن است روند سوخت‌گیری را مختل کند |
| کاهش هزینه‌های سوخت | محدود به میزان سهمیه تخصیصی |
کارت سوخت جایگاه
| مزایا | معایب |
| کاربرد اضطراری برای همه وسایل نقلیه | نرخ سوخت آزاد محاسبه می‌شود |
| مناسب برای شرایط بدون کارت شخصی | محدودیت برداشت در هر نوبت |
| در دسترس بودن در تمام جایگاه‌ها | عدم تخصیص سهمیه و مصرف بالاتر هزینه |
| نیاز به احراز هویت یا ثبت مشخصات در برخی جایگاه‌ها | امکان سوءاستفاده توسط برخی افراد |
پیشنهاد مطالعه:
جمع‌بندی
با اجرای دقیق سیاست‌های سوخت، کارت سوخت شخصی به ابزار اصلی مدیریت یارانه‌های سوخت تبدیل شده است. استفاده از آن علاوه بر کاهش هزینه‌ها برای مصرف‌کننده، به دولت نیز امکان نظارت و برنامه‌ریزی مؤثر بر مصرف سوخت را می‌دهد. در مقابل، کارت سوخت جایگاه نقشی مکمل و اضطراری دارد و نباید به‌عنوان جایگزین همیشگی مورد استفاده قرار گیرد.
درک تفاوت‌های میان این دو نوع کارت برای هر راننده‌ای که به‌صورت روزانه از بنزین استفاده می‌کند، ضروری است. بهترین رویکرد آن است که همواره کارت شخصی در خودرو نگهداری شده و در صورت خرابی یا گم شدن، فوراً برای دریافت کارت المثنی اقدام شود.
سوالات متداول
۱. آیا استفاده از کارت جایگاه به سهمیه من آسیبی می‌زند؟
خیر، اما استفاده از کارت جایگاه باعث کسر شدن از سهمیه یارانه‌ای شما نمی‌شود؛ بلکه بنزین را با نرخ آزاد محاسبه می‌کند. سهمیه شما دست‌نخورده باقی می‌ماند، اما قابل استفاده نخواهد بود تا زمانی که کارت شخصی خود را داشته باشید.
۲. چند بار می‌توان از کارت سوخت جایگاه استفاده کرد؟
محدودیتی از نظر تعداد دفعات استفاده وجود ندارد، اما در هر بار سوخت‌گیری سقف مشخصی (مثلاً ۳۰ لیتر) اعمال می‌شود و نرخ آزاد محاسبه خواهد شد.
۳. اگر کارت سوخت من گم شود چه باید بکنم؟
باید از طریق دفاتر پلیس +۱۰ نسبت به درخواست صدور المثنی اقدام کرده و تا زمان صدور کارت جدید، می‌توانید به‌صورت موقت از کارت جایگاه استفاده کنید.
۴. چرا قیمت بنزین با کارت جایگاه بیشتر است؟
چون کارت جایگاه به سهمیه یارانه‌ای متصل نیست و سوخت عرضه‌شده از طریق آن با نرخ آزاد (مثلاً ۳۰۰۰ تومان) فروخته می‌شود.
۵. چگونه می‌توان رمز کارت سوخت شخصی را بازیابی کرد؟
در صورت فراموشی رمز، باید به یکی از مراکز پخش فرآورده‌های نفتی مراجعه کرده یا از طریق دفاتر پلیس +۱۰ درخواست بازیابی رمز ثبت شود. برخی جایگاه‌ها نیز امکان بازیابی رمز دارند.