در دهه های اخیر، با افزایش قیمت سوخت های فسیلی مانند بنزین و گازوئیل و همچنین نگرانی های زیست محیطی، بسیاری از کشورها به دنبال یافتن سوخت های جایگزین بوده اند. یکی از مهم ترین و پراستفاده ترین گزینه ها، گاز طبیعی فشرده (CNG) است. در ایران، به دلیل برخورداری از ذخایر عظیم گاز طبیعی، استفاده از این سوخت پاک و ارزان به سرعت رواج پیدا کرده است. به همین دلیل، «جایگاه گاز طبیعی فشرده (CNG)» به عنوان یکی از زیرساخت های حیاتی حمل ونقل در کشور شناخته می شود.

امروزه هزاران خودرو در سراسر کشور با CNG حرکت می کنند و جایگاه های عرضه این سوخت به عنوان مراکز مهم و استراتژیک در حوزه انرژی و حمل ونقل شهری شناخته می شوند. در ادامه، به بررسی دقیق تر مزایا، اهمیت و جایگاه این سوخت پاک در ایران می پردازیم.

پیشنهاد ویژه: قیمت لیتر شمار گازوئیل

معرفی CNG و مزایای استفاده از آن

گاز طبیعی فشرده یا همان CNG مخفف عبارت Compressed Natural Gas است. این نوع سوخت از متان تشکیل شده و پس از فشرده سازی در فشار حدود ۲۰۰ تا ۲۵۰ بار در مخازن ویژه ذخیره می شود. خودروهایی که به سیستم CNG مجهز هستند، می توانند این سوخت را مصرف کنند.

از جمله مهم ترین مزایای استفاده از CNG می توان به موارد زیر اشاره کرد:

کاهش هزینه سوخت:  

بهای CNG نسبت به بنزین به طور چشمگیری کمتر است و همین موضوع آن را برای رانندگان به گزینه ای اقتصادی تبدیل می کند.

دوستدار محیط زیست:

 سوزاندن CNG آلایندگی بسیار کمتری نسبت به بنزین و گازوئیل دارد. این ویژگی کمک بزرگی به کاهش آلودگی هوا، به ویژه در کلان شهرها، می کند.

افزایش ایمنی:  

برخلاف تصور عموم، CNG به دلیل سبکی نسبت به هوا، در صورت نشتی به سرعت به سمت بالا حرکت می کند و خطر انفجار کمتری نسبت به بنزین دارد.

کاهش وابستگی به واردات سوخت:  

با توجه به ذخایر عظیم گاز طبیعی ایران، استفاده از CNG باعث کاهش نیاز به واردات بنزین می شود.

پیشنهاد ویژه: قیمت لیتر شمار

دلایل محبوبیت CNG در ایران

محبوبیت جایگاه گاز طبیعی فشرده (CNG) در ایران را باید از چند زاویه بررسی کرد.

منابع غنی گاز طبیعی:

 ایران دومین کشور دارنده ذخایر گاز جهان است. این مزیت باعث شده سیاست گذاران انرژی کشور به سمت استفاده بیشتر از گاز طبیعی در بخش حمل ونقل حرکت کنند.

کاهش هزینه های خانوار:  

قیمت پایین تر CNG نسبت به بنزین، موجب استقبال گسترده مردم شده است. بسیاری از رانندگان تاکسی و خودروهای پرکاربرد شهری به دلیل صرفه جویی اقتصادی، استفاده از CNG را ترجیح می دهند.

کاهش آلودگی هوا:

 آلودگی هوا در شهرهای بزرگی مانند تهران، اصفهان و مشهد یکی از چالش های اصلی است. جایگزینی CNG با بنزین به کاهش ذرات معلق و گازهای آلاینده کمک کرده است.

سیاست های حمایتی دولت:

 طی دو دهه اخیر، دولت با ارائه یارانه و احداث گسترده جایگاه های سوخت CNG، مردم را به استفاده از این سوخت ترغیب کرده است.

پیشنهاد ویژه: قیمت لیتر شمار دیجیتالی

تجهیزات و زیرساخت جایگاه های CNG

عملکرد بهینه و ایمن جایگاه گاز طبیعی فشرده (CNG) نیازمند وجود تجهیزات و زیرساخت های پیشرفته است. این جایگاه ها بر اساس استانداردهای جهانی طراحی می شوند تا بتوانند گاز طبیعی را از شبکه انتقال دریافت کرده، آن را فشرده کنند و در نهایت به خودروها تحویل دهند. به همین دلیل، هر جایگاه CNG شامل مجموعه ای از اجزای کلیدی است که هماهنگی میان آن ها نقش حیاتی در ارائه خدمات دارد.

زیرساخت اصلی یک جایگاه CNG را می توان به چند بخش اصلی تقسیم کرد:

• سیستم دریافت گاز از شبکه انتقال،
• تجهیزات فشرده سازی،
• مخازن ذخیره،
• واحد توزیع یا دیسپنسرها،
• تجهیزات ایمنی و کنترلی.

هر یک از این بخش ها باید به طور مرتب سرویس شوند تا از نشتی، افت فشار یا مشکلات عملیاتی جلوگیری گردد. در ادامه، به مهم ترین بخش این زیرساخت یعنی سیستم های فشرده سازی گاز می پردازیم.

سیستم های فشرده سازی گاز

گاز طبیعی به صورت معمولی در خطوط انتقال با فشار حدود ۲۰ تا ۳۰ بار جریان دارد، اما برای استفاده در خودروها باید به فشار ۲۰۰ تا ۲۵۰ بار فشرده شود. این فرایند توسط کمپرسورهای CNG انجام می گیرد.

کمپرسورها قلب تپنده جایگاه های CNG هستند و وظیفه دارند گاز را با رعایت اصول ایمنی، به سطح فشار مطلوب برسانند. این سیستم ها معمولاً از چند مرحله فشرده سازی تشکیل شده اند که در هر مرحله فشار افزایش می یابد و در نهایت گاز آماده ورود به مخازن ذخیره می شود.

ویژگی های مهم سیستم های فشرده سازی در جایگاه های CNG :

• توان بالا و مداوم:  

کمپرسورها باید توانایی کار پیوسته را داشته باشند تا پاسخگوی تعداد زیاد خودروها باشند.

• خنک سازی بین مراحل:  

به دلیل افزایش دما در حین فشرده سازی، سیستم های خنک کننده (معمولاً آب یا هوا) تعبیه می شوند تا دمای گاز کنترل شود.

• ایمنی بالا:

 هر کمپرسور مجهز به شیرهای اطمینان، سنسور فشار و سیستم قطع اضطراری است تا در شرایط غیرعادی از بروز حادثه جلوگیری شود.

• مصرف بهینه انرژی:

 با توجه به تعداد زیاد جایگاه ها در کشور، طراحی کمپرسورهای کم مصرف یکی از موضوعات مهم در کاهش هزینه های عملیاتی است.

این تجهیزات معمولاً توسط شرکت های تخصصی تولید یا وارد می شوند و نصب و نگهداری آن ها نیازمند دانش فنی بالا است. عملکرد صحیح کمپرسور به طور مستقیم بر کیفیت و سرعت سوخت گیری خودروها اثر می گذارد و کوچک ترین نقص در این سیستم می تواند موجب اختلال در کل جایگاه شود.

نکات ایمنی در جایگاه های CNG

ایمنی در جایگاه گاز طبیعی فشرده (CNG) موضوعی حیاتی است. زیرا این جایگاه ها با فشار بالای گاز طبیعی سروکار دارند و کوچک ترین سهل انگاری می تواند خسارت های جانی و مالی جدی به دنبال داشته باشد. به همین دلیل، طراحی، بهره برداری و نگهداری جایگاه ها باید مطابق با استانداردهای بین المللی و دستورالعمل های ملی انجام شود.

نکات ایمنی به سه بخش اصلی تقسیم می شوند:

• ایمنی تجهیزات:

 کمپرسورها، مخازن ذخیره، دیسپنسرها و سیستم های لوله کشی باید به طور منظم سرویس شوند. استفاده از شیرهای اطمینان، سنسورهای فشار و سیستم های قطع اضطراری از ملزومات اصلی است.

• ایمنی محیطی:

 جایگاه باید دارای تهویه مناسب باشد تا در صورت نشتی احتمالی، گاز به سرعت پراکنده شود. همچنین استفاده از تجهیزات ضدجرقه و رعایت فاصله ایمنی بین جایگاه و ساختمان های اطراف ضروری است.

• ایمنی رفتاری:

 رانندگان هنگام سوخت گیری باید موتور خودرو را خاموش کنند، از استفاده از تلفن همراه یا کشیدن سیگار خودداری کنند و دستورالعمل اپراتور جایگاه را رعایت نمایند.

در بسیاری از کشورها، اپراتورهای جایگاه CNG آموزش های ویژه ای درباره مدیریت بحران، روش های تشخیص نشتی، نحوه کار با تجهیزات ایمنی و مقابله با آتش سوزی دریافت می کنند. در ایران نیز دوره های آموزشی برای کارکنان این جایگاه ها اجباری شده است.

جدول زیر، خلاصه ای از مهم ترین نکات ایمنی در جایگاه های CNG را نشان می دهد:

پیشنهاد مطالعه: علت پیچیدن بوی گاز در خودروی بنزینی چیست ؟

سخن پایانی

جایگاه گاز طبیعی فشرده (CNG) در ایران نه تنها زیرساختی حیاتی برای سوخت رسانی است بلکه بخشی از راهبرد ملی در کاهش مصرف بنزین، بهبود کیفیت هوا و استفاده از منابع داخلی به شمار می رود. در این مقاله دیدیم که معرفی CNG، مزایا و دلایل محبوبیت آن در ایران، تجهیزات و زیرساخت های اصلی جایگاه ها، سیستم های فشرده سازی گاز و نهایتاً نکات ایمنی در بهره برداری از این جایگاه ها چه اهمیتی دارد.

با توسعه فناوری و افزایش تعداد خودروهای گازسوز، انتظار می رود نقش جایگاه های CNG در آینده حمل ونقل کشور پررنگ تر شود. البته موفقیت این مسیر تنها زمانی تضمین خواهد شد که ایمنی در همه مراحل نصب، بهره برداری و استفاده به طور کامل رعایت گردد.

سوالات متداول

۱. آیا جایگاه گاز طبیعی فشرده (CNG) خطرناک تر از جایگاه بنزین است؟
خیر. اگر استانداردها رعایت شوند، جایگاه های CNG به دلیل ویژگی های فیزیکی گاز طبیعی حتی از جایگاه های بنزین نیز ایمن تر هستند. گاز سبک تر از هواست و در صورت نشتی به سرعت به سمت بالا حرکت می کند.

۲. چرا سرعت سوخت گیری در جایگاه های CNG کمتر از بنزین است؟
به دلیل نیاز به فشرده سازی گاز و انتقال آن به مخزن خودرو، فرایند سوخت گیری CNG کمی زمان برتر از بنزین است. با این حال، پیشرفت در فناوری کمپرسورها باعث بهبود سرعت سوخت گیری شده است.

۳. آیا نگهداری از تجهیزات جایگاه CNG پرهزینه است؟
بله، هزینه های نگهداری نسبتاً بالاست زیرا کمپرسورها و مخازن تحت فشار باید به طور منظم سرویس شوند. اما این هزینه ها در مقایسه با مزایای اقتصادی و زیست محیطی CNG کاملاً توجیه پذیر است.